Gorączka

Gorączka - co to takiego?

Gorączka, to objaw a nie choroba! Podwyższona temperatura ciała może być reakcją na wiele czynników - zakażenie, uraz, oparzenie, przegrzanie z powodu zbyt ciepłego ubioru, czy wysokiej temperatury otoczenia.
Za regulację temperatury w organizmie odpowiada szereg czynników, które podlegają kontroli w obszarze mózgu zwanym podwzgórzem.
Tutaj zapada "decyzja" o należytej temperaturze ciała. Na co dzień jest to podręcznikowo 36.6°C, chociaż tak naprawdę, każdy ma swój własny próg temperatury, przy którym czuje się i funkcjonuje najlepiej - dla jednych jest to 35.7°C, dla innych 37.0°C. Co więcej, w ciągu doby nasza temperatura ulega nieznacznym zmianom - rano jesteśmy "najchłodniejsi", wieczorem "najcieplejsi". Niektóre czynniki, takie jak obecność bakterii bądź wirusów uruchamiają kaskadę czynników "podkręcających kurek" temperatury organizmu w podwzgórzu. Dopóki nie osiągniemy nowej- wyższej niż zwykle temperatury (np. 39.0°C), mimo gorączki, czujemy jakby było nam zimno. Dreszcze towarzyszące gorączce, to jeden z mechanizmów naszego organizmu służących podniesieniu temperatury - kurczące się mięśnie produkują ciepło.
Dzięki gorączce uruchamiane są niektóre elementy układu odpornościowego, odpowiedzialne za walkę z infekcją. Co więcej, same bakterie i wirusy mają gorsze warunki do przetrwania i namnażania się w "podgrzanym gospodarzu". Zatem gorączkę możemy traktować jako mechanizm obronny w walce z infekcjami.

O gorączce mówimy kiedy:

• Temperatura mierzona w odbycie przekracza 38.0°C.
  
• Temperatura mierzona w ustach przekracza 37.8°C.
  
• Temperatura mierzona pod pachą przekracza 37.2°C - 37.5°C .
  
• Temperatura mierzona w uchu (specjalnym termometrem na podczerwień) przekracza 37.6 - 38°C. (Metoda pomiaru odpowiednia dla dzieci powyżej 6. miesiąca życia).
  
• Temperatura mierzona za pomocą termometru w smoczku (są i takie cuda;)) przekracza 37.8°C. (Metoda skutecznego pomiaru u dzieci powyżej 3. miesiąca życia).
  

Są to oczywiście pewne punkty odniesienia, dzięki którym ujednolicono definicję gorączki. W rzeczywistości każdy z nas ma swój własny próg tolerancji wysokiej temperatury. Podanych powyżej temperatur definiujących gorączkę absolutnie nie należy mylić z wartościami temperatury, przy których wkraczamy z leczeniem (o tym w dalszej części artykułu)! Dodatkowo, warto pamiętać, że niektóre czynniki takie jak ciepłe ubranie, gorąca kąpiel, rozgrzewające napoje i posiłki czy wysiłek fizyczny mogą podnieść temperaturę ciała nawet do 38°C. Odczekaj co najmniej pół godziny, jeśli któryś z tych czynników mógł wpłynąć na temperaturę Twojego dziecka, aby nie rozpoznawać gorączki na wyrost.

Ciekawostka

• Gorączka stwierdzona pomiarem "na rękę", albo pocałunkiem matki bywa bagatelizowana przez lekarzy, jako niewiarygodna. Uwaga drogie mamy! Okazuje się, że nasze dłonie, to całkiem czułe narzędzie w wykrywaniu gorączki u dzieci. W badaniach naukowych wykazano, że matki nawet w 80% przypadków prawidłowo rozpoznają gorączkę u swojego dziecka. Dla porównania, kiedy to personel medyczny miał oceniać temperaturę dziecka na dotyk, wyniki zgadzały się tylko w 42% przypadków. Jakkolwiek nie należy ignorować matczynych pomiarów, są one niedoskonałe i warto potwierdzić rozpoznanie za pomocą termometru.

Kiedy konieczna jest ocena lekarza?

Noworodki i niemowlęta do 3.

Każdego noworodka i niemowlę do 3. miesiąca życia z gorączką (38°C i więcej, temp. mierzona w odbycie) powinien zbadać lekarz.

Dzieci w wieku 3 miesiące - 3 lata

Skontaktuj się z lekarzem jeśli temperatura wynosi 39°C i więcej, bądź obserwujesz u dziecka inne niepokojące objawy (patrz poniżej).

Dzieci powyżej 3. roku życia

Jeśli dziecko chętnie się bawi, nie traci za bardzo apetytu, chętnie pije, i jego zachowanie nie budzi Twojego niepokoju, możesz odczekać ok. 3 - 5 dni obserwując bacznie dziecko, zanim udasz się do lekarza. Większość przypadków gorączki (37.8 - 40°C.) u dzieci nie jest niebezpieczna i ustępuje w tym czasie. Udaj się do lekarza, jeśli gorączka utrzymuje się dłużej lub u Twojego dziecka występują niepokojące objawy.

Niepokojące objawy:

• Gorączka nie ustępuje pomimo stosowania leków przeciwgorączkowych.
• Dziecko jest bardzo osłabione, podsypiające.
• Dziecko jest bardzo pobudzone.
• Dziecko jest sine.
• Dziecko odmawia przyjmowania płynów lub wydaje się za słabe, aby jeść czy pić.
• Zmienił się sposób oddychania.
• Pojawiają się uporczywe wymioty lub biegunka.
• Pojawił się silny ból brzucha.
• Pojawiła się wysypka.
• Gorączce towarzyszy silny ból głowy.
• Pojawił się ból lub pieczenie przy oddawaniu moczu (Ponadto każdemu gorączkującemu dziecku bez uchwytnej przyczyny gorączki trzeba zrobić badanie moczu. Gorączka bywa jedynym objawem infekcji dróg moczowych.)
• Pojawiły się drgawki.
• Zachowanie dziecka uległo zmianie i budzi Twój niepokój.

Podsumowując, nie wpadaj w panikę tylko dlatego, że dziecko ma gorączkę, ale słuchaj swojej rodzicielskiej intuicji. To Ty znasz swoje dziecko najlepiej i najlepiej potrafisz ocenić, czy coś w jego zachowaniu uległo zmianie i budzi niepokój, czy nie!

Kiedy i jak obniżać gorączkę u dzieci

Na początek kilka ważnych informacji, które mogą ochłodzić trochę rozgorączkowanych rodziców. 

• Wysokość gorączki nie ma związku z powagą choroby. Przy błahych infekcjach wirusowych temperatura może być podniesiona do 40°C i odwrotnie - poważnym chorobom może towarzyszyć nieznacznie podniesiona temperatura.
• Gorączka nie powoduje uszkodzenia mózgu, dopóki temperatura nie wzrasta powyżej 42°C, co zdarza się niezmiernie rzadko.
• Każde dziecko inaczej reaguje na podwyższoną temperaturę. Celem obniżania gorączki powinna być poprawa samopoczucia dziecka, a nie obniżenie temperatury per se, gdyż nie zawsze przynosi to korzyści. Pamiętaj, że gorączka, to przydatny mechanizm obronny uruchamiający szereg procesów immunologicznych. Dopiero temperatura powyżej 38,5°C wymaga obniżenia poprzez zastosowanie leków przeciwgorączkowych (paracetamol, ibuprofen) we właściwych dawkach. Temperatura powyżej 39,5°C jest uznawana za wysoką gorączkę i wymaga szybkiego obniżania.

Zasady postępowania z gorączkującym dzieckiem:

• Płyny, płyny i jeszcze raz płyny! Gorączkujące dziecko może bardzo łatwo ulec odwodnieniu. Zadbaj o to, aby piło więcej niż zwykle. Niemowlęta karmione naturalnie trzeba częściej przystawiać do piersi. Ssanie piersi to dla najmłodszych dzieci wysiłek fizyczny. W czasie gorączki mogą szybciej się męczyć. Nie przedłużaj na siłę karmienia, zwiększ jego częstotliwość. U dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym wprowadź dodatkowe płyny - wodę mineralną przeznaczoną dla niemowląt, herbatki itp.
• Lżejsze ubrania, okrycie. Nie przegrzewaj dodatkowo gorączkującego dziecka. To utrudnia walkę z gorączką i ogranicza utratę ciepła. Zapewnij optymalną temperaturę w pomieszczeniu.
• Gorączkujące dziecko nie musi leżeć cały czas w łóżku, ale zapewnij mu dużo odpoczynku, powinno unikać forsownych zajęć.
• Dieta dzieci z gorączką nie wymaga specjalnych zmian. Nie zmuszaj gorączkującego szkraba do jedzenia (dzieci z podwyższoną temperaturą często nie mają apetytu), najważniejsze jest dbanie o prawidłowe nawodnienie. Zapewniam, że "nadrobią" braki kalorii po wyzdrowieniu, pałaszują wtedy wszystko z taką ochotą, że można śmiało przemycać szpinak, brukselkę i inne dziecięce "przysmaki" ;)
• Jeśli temperatura ciała przekracza 38.5°C (wg źródeł amerykańskich nawet 39°C), bądź jest niższa, ale dziecko źle toleruje gorączkę, możesz podać leki przeciwgorączkowe. Zasady stosowania leków przeciwgorączkowych u dzieci:
• Do 4. miesiąca życia - paracetamol (działa przeciwgorączkowo i przeciwbólowo).
• Od 4. miesiąca życia - paracetamol lub ibuprofen (działą przeciwgorączkowo, przeciwbólowo i przeciwzapalnie). Dawki dostosuj do wieku i wagi dziecka (dokładne informacje znajdziesz w ulotce leków). 
• Unikaj podawania paracetamolu dziecku z astmą - skonsultuj się w tej sprawie z alergologiem.
• Unikaj podawania ibuprofenu dziecku choremu na ospę wietrzną. Lekiem pierwszego wyboru w przypadku gorączki u dzieci w czasie ospy wietrznej powinien być paracetamol, dopiero jeśli nie działa, możesz dołączyć ibuprofen. 
• Nie podawaj dzieciom aspiryny/ polopiryny! Leki te mogą w niektórych przypadkach wywołać bardzo niebezpieczny zespół Rey'a. Obecnie nie zaleca się stosowania aspiryny do 16., a według niektórych nawet do 19. roku życia (w Stanach Zjednoczonych aż do 21. roku życia).
• Pamiętaj, że leki muszą mieć postać dostosowaną do wieku dziecka - u najmłodszych najlepiej sprawdzają się czopki, u nieco starszych syropy. Warto mieć w domu leki w obu postaciach na wypadek, gdyby dziecko nie tolerowało którejś drogi podania. 
• Leki zaczynają działać w ciągu 30 min., a po 2h od podania obniżają temperaturę o ok 1 - 1,5°C. Efekt działania paracetamolu utrzymuje się 4 - 6h, a ibuprofenu 6 - 8h. Kiedy leki przestają działać, temperatura z reguły znów rośnie, dlatego większość dzieci wymaga kilkukrotnego podania leków.
• Każdy lek (paracetamol i ibuprofen) możesz podawać niezależnie co 4h - 6h. Nie ma jednak sensu uderzać od razu całą artylerią. Zacznij od podania jednego leku. Jeśli to nie wystarcza, możesz włączyć drugi preparat. Nie musisz zachowywać odstępu czasu między dwoma różnymi lekami (tj. 1 preparat paracetamolu i 1 ibuprofenu). Uważaj jednak wówczas, aby nie pomylić leków i nie przedawkować któregoś! Zrób tabelę i dokładnie oznaczaj który lek podałaś/podałeś o której godzinie. Przykłady: 1) Podajesz paracetamol, po pół godz. nie ma żadnego efektu. Możesz podać dodatkowo ibuprofen. Po kolejnych 3,5h możesz znów podać paracetamol itd. 2) Podajesz paracetamol, po 2 - 3h gorączka znów wraca. Za wcześnie, aby podać drugą dawkę leku, ale możesz podać ibuprofen. Po kolejnych 2 - 3h znów paracetamol jeśli jest taka potrzeba itd. 3) Możesz od początku podawać leki naprzemiennie - paracetamol, po 4h ibuprofen, po kolejnych 4h paracetamol i tak dalej. Istnieją przesłanki świadczące o tym, że jest to bezpieczna i skuteczna metoda obniżania temperatury, gdyż każdy z leków stosuje się wówczas rzadziej, dzięki czemu zmniejsza się ryzyko jego działań niepożądanych.
• Jeśli dziecko śpi, nie bódź go w celu podania leków, chyba że czujesz, że jest naprawdę rozpalone, majaczy itp. 
• Zawsze zabieraj ze sobą leki przeciwgorączkowe na wyjazdy, aby nie szukać w pospiechu apteki w nowym miejscu. Zaopatrz w leki przeciwgorączkowe w odpowiedniej postaci dziadków bądź inne osoby opiekujące się Twoim dzieckiem.

• Kąpiel w letniej wodzie (o 1 stopień niższej niż temperatura ciała dziecka), a właściwie zraszanie dziecka taką wodą jest wskazane jedynie w przypadku jeśli temp. ciała wynosi 40°C lub więcej i nie spada po pół godz. od podania leków przeciwgorączkowych. Jeśli w czasie takich zabiegów dziecko trzęsie się, zwiększ temperaturę wody (efekt ochładzania organizmu będzie utrzymany przez parowanie wody z powierzchni ciała) lub zakończ kąpiel i poczekaj na działanie leków. Jeśli w ciągu 2h dalej nie ma efektu, wezwij lekarza. 

Gorączka u dziecka, szczególnie małego, budzi duży niepokój u rodziców. Chcemy zrobić wszystko, co w naszej mocy, aby maluchy znów były pogodnymi rozrabiającymi szkrabami, a nie bezsilnymi bidulkami o smutnych oczach. Żal ściskający serce utrudnia racjonalne myślenie i postępowanie. Do tego nadal panuje swego rodzaju "gorączkofobia" podsycana przez liczne mity na temat gorączki, (z którymi rozprawię się w kolejnym poście). Mam nadzieję, że dzięki powyższym radom uda Wam się opanować nerwy związane z gorączką u dzieci i ochłodzić przynajmniej swoje emocje. Dzięki temu na pewno łatwiej będzie podejmować słuszne decyzje i działania w walce z gorączką u dzieci.

Bibliografia:

• Częste problemy w praktyce pediatrycznej w pytaniach i odpowiedziach. Stan wiedzy 2013. Medycyna praktyczna; Kraków 2013
• Fever - Mayo Clinic
• Fever - KidsHealth
• When your infant or baby has fever - MedlinePlus
• A S El-Radhi, W Barry: Thermometry in paediatric practice. Arch Dis Child. 2006 April; 91(4): 351–356. 
• Banco L, Veltri D. Ability of mothers to subjectively assess the presence of fever in their children. Am J Dis Child 1984. 138976–978.978.