Na bezrybiu i tran ryba...

Tran nie tylko na odporność

                                                                                  Tran - co to takiego?

Tran to ciekły tłuszcz uzyskiwany z wątroby dorsza atlantyckiego bądź innych ryb z rodziny dorszowatych. Jest on bogaty w kwasy nienasycone omega 3 oraz witaminy A, D i E. Powszechnie nazwą tą określa się także olej z wątroby rekina, który ma jednak nieco odmienny skład i właściwości. Większość badań naukowych skupia się na działaniu tłuszczu dorsza, stąd opisane przeze mnie informacje dotyczą tej "prawdziwej" wersji tranu.

Dlaczego przedszkolakom nie podaje się już tranu?

Przed laty małym dzieciom podawano regularnie tran w profilaktyce krzywicy, jako źródło witaminy D. Obecnie zaleca się suplementację witaminy D u dzieci w postaci kropelek/ kapsułek. Dzięki temu mamy lepszą kontrolę podawanej dawki, a występowanie krzywicy zostało znacząco ograniczone. Nie oznacza to jednak, że problem niedoboru witaminy D zniknął. Większość rodziców pamięta o suplementacji witaminy D tylko w pierwszym roku życia swojego dziecka. Niestety w naszej szerokości geograficznej trudno wyznaczyć górną granicę wieku, kiedy powinno się zaprzestać przyjmowania witaminy D. Im mniej słońca, tym większe jej braki w organizmie. Warto pamiętać, że odbija się to nie tylko na układzie kostno - stawowym, ale i odporności. (Więcej szczegółów w poście dotyczącym suplementów diety wzmacniających odporność). Nie tylko u dzieci, ale i dorosłych, szczególnie w sezonie jesienno - zimowym warto uzupełnić niedobór wit. D w postaci preparatów tej witaminy bądź tranu.

Czy podawanie tranu zwiększa odporność? 

Mimo, że o korzystnym wpływie tranu na odporność mówi się już od wielu lat, pojawiły się jedynie pojedyncze badania naukowe potwierdzające "wiedzę pokoleń". Według ich autorów przyjmowanie tranu przez niemowlęta i dzieci w sezonie jesienno - zimowym zmniejsza częstość infekcji górnych dróg oddechowych oraz związanych z tym "interwencji" medycznych. Niestety metodologia badań budzi wiele wątpliwości, dlatego aby z czystym sumieniem móc polecać stosowanie tranu czekam na wyniki kolejnych, dobrze zaprojektowanych badań.

Korzystny wpływ na ograniczenie liczby infekcji u dzieci można tłumaczyć na wiele sposobów:

• Wspomniany już niedobór witaminy D sprzyja częstszym infekcjom. Bogaty w tę witaminę tran uzupełnia braki. Jest to raczej działanie odbudowujące odporność niż jej wzmacnianie.
• W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie wysokooczyszczonym składnikiem tranu - DHA (należącym do kwasów nienasyconych omega 3). Pojawiły się badania sugerujące, że suplementacja kwasu DHA przez kobiety w ciąży oraz stosowanie mieszanek mlecznych wzbogacanych w kwasy omega chroni niemowlę przed częstymi infekcjami. Tym samym, kwasom nienasyconym przypisuje się działanie wzmacniające odporność. (Więcej o kwasach nienasyconych poniżej).
• Niektórzy przypisują działanie wzmacniające odoporność tranu zawartości witaminy E. Jako przeciwutleniacz i "zmiatacz" wolnych rodników niweluje skutki stresu w organizmie. Okazało się jednak, że dodatkowa suplementacja witaminy E nie przynosi korzystnych efektów, a wręcz przeciwnie - może niekorzystnie wpływać na organizm.  

Z braku ryby tran?

Tran wraca do łask przede wszystkim dzięki badaniom nad częścią jego składników - kwasami tłuszczowymi omega 3, zaliczanymi do nienasyconych kwasów tłuszczowych.. 

Dobre i złe kwasy tłuszczowe

Kwasy tłuszczowe nasycone  (pochodzące np. z czerwonego mięsa, masła, czy pełnotłustego mleka) to te "złe" i ich spożycie trzeba ograniczyć. Kwasy tłuszczowe nienasycone (pochodzące z ryb, czy oliwy z oliwek) są "dobre" i ich ilość w diecie trzeba zwiększyć. Do nienasyconych kwasów tłuszczowych zalicza się kwasy omega 3 (np. DHA i EPA) oraz omega 6.
Między innymi dzięki korzystnej zmianie nawyków żywieniowych (więcej ryb, mniej mięsa) umieralność z powodu chorób sercowo - naczyniowych w Finlandii w latach 70. - 90. zmniejszyła się aż o 70%. Także w Polsce zaobserwowano poprawę, choć w naszej diecie nadal brakuje ryb!

"Ryba wpływa na wszystko"

Ryby a serce

Ryby są bogatym źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych. Ich znaczenie dla zdrowia jest dobrze udokumentowane w kardiologii. Regulują stężenie cholesterolu i triglicerydów we krwi, wpływają korzystnie na ciśnienie krwi, krzepnięcie itd. W skrócie można to przedstawić mniej więcej tak:
Miażdżyca rośnie razem z nami. Powstawanie blaszki miażdżycowej rozpoczyna się już we wczesnym dzieciństwie. U 15% osób w wieku 10 - 20 lat naczynia wieńcowe są już pogrubiałe. Odpowiednia dieta ma kolosalne znaczenie dla profilaktyki chorób sercowo - naczyniowych. Mówiąc obrazowo, aby uchronić nasze dzieci przed zawałem serca w przyszłości, należy uczyć je zdrowych nawyków żywieniowych już od początku! Jedzenie ryb raz w tygodniu może zmniejszyć ryzyko śmierci z powodu choroby niedokrwiennej serca nawet o 15%!

Ryby a mózg

Warunki życia w dzieciństwie wpływają na jakość życia osoby dorosłej. W 2009 roku w "American Journal of Clinical Nutrition" ukazał się artykuł na temat związku między spożywaniem ryb i mięsa a występowaniem demencji wieku starszego w krajach rozwijających się. Autorzy stwierdzili, że mniejsze spożycie ryb wiąże się z częstszym występowaniem demencji.
Ogólnie dominuje przekonanie, że kwasy tłuszczowe ω-3 dobrze wpływają na jakość postrzegania rzeczywistości, zdolność koncentracji, rozwój intelektualny i ograniczają występowanie objawów demencji w przyszłości.

Ryby a rozwój małych dzieci i odporność

Powstało mnóstwo badań na temat wpływu spożywania odpowiedniej ilości kwasów nienasyconych (głównie DHA i EPA) na rozwój i zdrowie małych dzieci. Ze względu na niejednorodne metody badawcze, nie jest łatwo wyciągnąć jednoznaczne wnioski, ale ogólnie uważa się że:

• Odpowiednią ilość kwasów nienasyconych w diecie zapewnia spożywanie ryb przynajmniej 1-2 razy w tygodniu.
• Jeżeli spożycie ryb i owoców morza jest mniejsze - należy wprowadzić suplementację kwasów nienasyconych. 
• Bogata w kwasy nienasycone dieta kobiety w ciąży zapobiega porodom przedwczesnym oraz korzystnie wpływa na rozwój płodu. Spożywanie odpowiedniej ilości ryb, bądź suplementacja kwasów omega u matki karmiącej piersią, a następnie u niemowlaków i małych dzieci (mleko modyfikowane wzbogacone kwasami omega 3 i ryby na obiadek) wpływa korzystnie na  rozwój poznawczy, rozwój narządu wzroku, koordynację wzrokowo-ruchową, współczynnik inteligencji i ryzyko alergii u dzieci. (Choć badania naukowe są tutaj niejednoznaczne, a korzystne efekty są najbardziej widoczne w pierwszych latach życia dziecka).
• Istnieją przesłanki wskazujące, że odpowiednio duża ilość kwasów nienasyconych w diecie zapobiega częstym infekcjom górnych dróg oddechowych u małych dzieci.

PodSumowanie

Zdrowa, zrównoważona dieta jest najbezpieczniejszą metodą wspierania rozwoju dzieci. Jeśli pokrywa ona zapotrzebowanie na kwasy nienasycone i rodzice dbają o suplementację witaminy D nie ma potrzeby podawania tranu. Niestety wiele osób boi się podawać ryby małym dzieciom. Wymaga to sporo pracy ze strony opiekunów - wydłubanie wszystkich ości, to czasochłonne zajęcie. Mam nadzieję, że mimo to przekonałam Was już choć trochę do podjęcia tego wyzwania. O dodatkowych korzyściach wczesnego wprowadzenia ryb do diety i przykładowy przepis na danie rybne dla najmłodszych - tutaj.

Jeśli dieta nie pokrywa zapotrzebowania na wymieniane składniki, bądź mimo odpowiedniej diety nasze dziecko wyjątkowo łatwo łapie wszystkie infekcje, można rozważyć podawanie dzieciom tranu w miesiącach jesienno - zimowych. Istnieje wiele przesłanek świadczących o jego potencjalnie korzystnym wpływie na zdrowie i jest to stosunkowo bezpieczny preparat.

ALE! Co za dużo to nie zdrowo!

Nadmiar witamin jest tak samo niebezpieczny jak ich niedobór! Nie polecam jednoczesnego podawania preparatów wielowitaminowych oraz tranu. Zawsze upewnij się, czy nie przekraczasz zalecanej dawki dobowej witamin u swojego dziecka! Pamiętaj, że głównym źródłem witamin powinna być odpowiednia dieta!

Hiperwitaminoza z nadmiaru witaminy A

Witamina A przyjmowana przez kilka tygodni/ miesięcy w łącznej dawce (dieta plus suplementy diety) 15000 mikrogramów u dorosłych i 6000 mikrogramów u dzieci może wywoływać objawy toksyczne tj.: ból głowy, wymioty, brak apetytu, sucha skóra, pękanie kącików ust, łysienie, powiększenie wątroby i śledziony, podwójne widzenie, a nawet zaburzenia świadomości.

Hiperwitaminoza z nadmiaru witaminy D

Maksymalna ilość witaminy D przyjmowanej przewlekle w postaci suplementów diety, to:

• dla dzieci do 1. r. ż. 1000 IU
• dla starszych dzieci i dorosłych 2000 IU

Większość przypadków hiperwitaminozy D wynika właśnie z nadmiernego przyjmowania tej witaminy w postaci suplementów diety, tranu i łączenia tych preparatów. Nadmierna podaż witaminy D może powodować: wymioty, słaby apetyt, zaparcia, ból brzucha, zapalenie trzustki, nadciśnienie, zaburzenia rytmu serca, zaburzenia świadomości, halucynacje, psychozy, a nawet prowadzić do śpiączki.

Nadmierna podaż witaminy E

Wokół witaminy E wybuchały fale entuzjazmu i rozczarowania na przestrzeni ostatnich lat. Podsumowując całe to zamieszanie, okazało się, że jej suplementacja nie ma znacząco korzystnego wpływu w prewencji chorób sercowo - naczyniowych ani nowotworowych, a wręcz przeciwnie. Przewlekłe przyjmowanie suplementów diety z łączną zawartością witaminy E powyżej 400 IU na dzień może być szkodliwe i powodować zmniejszenie krzepliwości krwi, a co za tym idzie krwawienia. U mężczyzn może dodatkowo zwiększać ryzyko wystąpienia w przyszłości raka stercza. 

Bibliografia:

• Kliegman, Stanton, ST Geeme, Schor, Behrman: Nelson Textbook of Pediatrics 19th Edition. Elsevier Saunders 2011
• Ka He, Yiqing Song, Martha L. Daviglus i wsp.: Review: Current Perspective. Accumulated Evidence on Fish Consumption and Coronary Heart Disease Mortality. A Meta-Analysis of Cohort Studies; Circulation. 2004; 109: 2705-2711                                     
• Linday LA:.Cod liver oil, young children, and upper respiratory tract infections. J Am Coll Nutr. 2010 Dec;29(6):559-62.
• Linday LA, Shindledecker RD, Tapia-Mendoza J, Dolitsky JN: Effect of daily cod liver oil and a multivitamin-mineral supplement with selenium on upper respiratory tract pediatric visits by young, inner-city, Latino children: randomized pediatric sites. Ann Otol Rhinol Laryngol. 2004 Nov;113(11):891-901.
• Linday LA, Umhau JC, Shindledecker RD, Dolitsky JN, Holick MF: Cod liver oil, the ratio of vitamins A and D, frequent respiratory tract infections, and vitamin D deficiency in young children in the United States. Ann Otol Rhinol Laryngol. 2010 Jan;119(1):64-70.
• Oien T, Storrø O, Johnsen R.:Do early intake of fish and fish oil protect against eczema and doctor-diagnosed asthma at 2 years of age? A cohort study. J Epidemiol Community Health. 2010 Feb;64(2):124-9.
• Albanese E., Dangour A.D., Uauy R. i wsp.: Dietary fish and meat intake and dementia in Latin America, China, and India: a 10/66 Dementia Research Group population-based study. Am. J. Clin. Nutr., 2009; 90: 392–400
• Van de Rest O., Geleijnse J.M., Kok F.J. i wsp.: Effect of fish oil on cognitive performance in older subjects: a randomized, controlled trial. Neurology, 2008; 71: 430–438 
• Asserhoj M., Nehammer S., Matthiessen J. i wsp.: Maternal fish oil supplementation during lactation may adversely affect long-term blood pressure, energy intake, and physical activity of 7-year-old boys. J. Nutr., 2009; 139: 298–304 
• Koletzko B., Lien E., Agostoni C. i wsp.: World Association of Perinatal Medicine Dietary Guidelines Working Group: The roles of long-chain polyunsaturated fatty acids in pregnancy, lactation and infancy: review of current knowledge and consensus recommendations. J. Perinat. Med., 2008; 36 (1): 5–14 
• ESPGHAN Committee on Nutrition: Complementary feeding: A Commentary by the ESPGHAN Committee on Nutrition. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr., 2008; 46: 99–110 
• Drevon A.C., Helland I.B., Smith L. i wsp.: Effect of Supplementing Pregnant and Lactating Mothers With n-3Very-Long-Chain Fatty Acids on Children's IQ and Body Mass Index at 7 Years of Age. Pediatrics, 2008; 122: e472–e479 
• Częste problemy w praktyce pediatrycznej w pytaniach i odpowiedziach. Stan wiedzy 2013. Medycyna praktyczna; Kraków 2013
• Szczeklik A, Tendera M (red.): Kardiologia. Podręcznik oparty na zasadach EBM. Medycyna Praktyczna; Kraków 2010
• M. Urashima, T. Segawa, M. Okazaki i wsp.: Randomized trial of vitamin D supplementation to prevent seasonal influenza A in schoolchildren. American Journal of Clinical Nutrition, 2010; 91: 1255–1260
• http://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/vitamin-e/
•   http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/vitamine.html
• http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/druginfo/natural/993.html